Главная » 2013 » Հոկտեմբեր » 13 » Կորած քաղաքններ
10:55 Կորած քաղաքններ |
Մարդկանց հաճախ թվում է, թե անցյալն ավելի վեհ էր ու առեղծվածային, քան ներկան, իսկ մեր նախնիները տիրապետել են ինչ-ինչ գաղտնի գիտելիքների, որոնք մոռացվել են: Այս հիպոթեզը սատարում են հնէաբանների կողմից բացահայտված մի քանի կորած քաղաքներով, որոնց գոյության մասին ոչ ոք չի իմացել: Մեզ համար տարօրինակ է թվում, որ քաղաքի պես մեծ գոյացությունը կարող է կորչել, սակայն դրանում ոչ մի տարօրինակ բան չկա. անցյալում տարբեր քաղաքներ լքվել են տարբեր հասկանալի ու անհասկանալի պատճառներով և զրկվելով բնակչությունից` դրանք մոռացվել են դարերի ընթացքում, մինչև նորից չեն վերագտնվել հնէաբանների կողմից դարեր ու հազարամյակներ անց: Ձեզ եմ ներկայացնում նման կորած քաղաքների ցուցակը, որոնք վաղուց մոռացված էին բոլորի կողմից մինչև բացահայտվելը: 10. Պավլոպետրի. Հունաստան  Ցանկացած կորած քաղաքի մասին հիշատակելիս մարդու մտքին գալիս է Ատլանտիդան: Ճիշտ է, Ատլանտիդայի գոյության մասին ոչ մի փաստ չկա` բացի Պլատոնի հայտնի ալեգորիկ պատմվածքից, բայց հիմա արդեն հայտնի է, որ Ատլանտիդայի բախտին բազմաթիվ անտիկ քաղաքներ են արժանացել՝ անցնելով ջրի տակ: Պավլոպրետին հիմնադրվել է նախա-դասական Հունաստանում` դեռ քարե դարում և գոյատևել է մինչև մոտավորապես մ.թ.ա. 1000 թվականը: Այս քաղաքի հայտնաբերումը ուսումնասիրությունների հարուստ աղբյուր տվեց հնէաբաններին, ովքեր կարողացան ավելի լավ պատկերացում կազմել այդ ժամանակվա ապրելակերպի մասին: Բանն այն է, որ այլ անտիկ քաղաքները, որոնք չէին լքվել ու հասել են մինչև մեր ժամանակները, բազմիցս վերակառուցվել են, իսկ Պավլոպետրին մնացել է պահպանված՝ սերունդների համար: Քաղաքը անցել էր ջրի տակ ծովի մակարդակի բարձրացման և երկրաշարժերի արդյունքում ցամաքի մակարդակի իջեցման արդյունքում: Հաշվի առնելով, որ ծովի մակարդակը պարբերաբար փոփոխվում է, կարելի է ենթադրել, որ ծովի հատակը մեզ դեռ շատ նման անակնկալներ կմատուցի, և դեռ բազմաթիվ կորած քաղաքներ կան, որոնք սպասում են իրենց օրվան: 9. Ժայռի ամրոցը, ԱՄՆ  ԱՄՆ-ի ներկայիս տարածքի հարավ-արևմտյան հատվածում է բնակվել բնիկ ամերիկացիների Պուեբլո ցեղը, որն իր անունը ստացել է իրենց գյուղերի՝ Պուեբլոների շնորհիվ: Պուեբլո ցեղի ներկայացուցիչները ապրում են մինչ օրս, բայց հին պուեբլոյական Անասազի պետական գոյացությունն եել է մ.թ. 900-1200թթ. ընկած ժամանակահատվածում: «Ժայռի ամրոցը» կառուցվել է հենց այդ կազմավորման ոսկե դարում: Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ այս ճարտարապետական կոմպլեքսի շինությունների մեծ մասը կառուցվել է մոտավորապես 1200 թվականին և լքվել է մոտ մեկ դար անց: Այն լքված էր ու անհայտ մինչև 1888 թվականը: Ռիչարդ Ուաթերիլը, Չարլզ Մեյսոնն ու Ուտե ցեղի հնդկացի Ակովիտզը փնտրում էին կորած անասուններին, երբ պատահաբար հայտնաբերեցին պատմամշակութային այս հուշարձանը՝ կառուցված ուղղահայաց ժայռի մեջ առկա անձավում: Նրանց պատահական հայտնագործությունը դարձավ Հյուսիսային Ամերիկայի տարածքում հայտնաբերված ամենախոշոր ժայռային կառույցը: Իրականում «Ժայռի պալատ» անունը այդքան էլ չի համապատասխանում կառույցի իրական նշանակությանը, քանի որ այն իրենից ներկայացնում է փոքրիկ գյուղ, ոչ թե պալատ: Հստակ հայտնի չէ, թե ինչու են տեղաբնակները ժամանակին լքել այս բանակավայրը: Ամենահավանական տարբերակներից մեկը նա է, որ «Ժայռի պալատի» լքումը, ինչպես նաև Անասազի պետական գոյացության ոսկեդարի ավարտի պատճառը հանդիսացել է մեծ երաշտը, որը կաթվածահար արեց գյուղատնտեսությունը, ինչն էլ հանգեցրեց այս գոյացության մայրամուտին: 8. Արոտիրի, Հունաստան  Կրետեի վրա հայտնաբերված քաղաքակրթության հետքերը կոչվեցին Մինոյական քաղաքակրթություն՝ առասպելական Մինոս արքայի անունով, ով, ըստ լեգենդների, կառուցել էր լաբիրինթոսը: Շատ քիչ գրավոր տեղեկություններ են պահպանվել այդ քաղաքակրթությունից, ուստի անհայտ է, թե ինչպես էին կոչում իրենց մինոսցիները: Ամբողջ քաղաքակրթությունը մոռացության էր մատնված մինչև 20-րդ դարի սկիզբը: Կնոսսոսի հայտնաբերումից հետո սկսվեց Մինոյական քաղաքակրթության ակտիվ ուսումնասիրությունը: Այս քաղաքակրթության առեղծվածային քաղաքներից մեկը Ակրոտիրին է, որը գտնվում է Սանտորինի կղզու վրա, որտեղ գտնվում է նաև Թերա հրաբուխը: Ըստ երևույթին, հենց այս հրաբուխի ժայթքումն էլ կործանել է Ակրոտիրին՝ մոտավորապես մ.թ.ա. 1600 թվականին: Այդ ժայթքումը մարդկության պատմության խոշորագույն տարերային աղետներից մեկն է եղել և բերել է Մինոյական Կայսրության կործանմանը: Ակրոտիրին հայտնաբերվեց միայն 1967 թվականին. հայտնաբերվեցին մինչև երեք հարկ ունեցող շենքեր, ակնհայտորեն ճարտարապետական նախագծով կառուցված թաղամասեր, ջրամատակարարման համակարգ, որը մարդկանց տաք և սառը ջուր էր հասցնում և այլն: 7. Թիքալ, Գվատեմալա  Մայաների Թիկալ քաղաքը մի ժամանակ Մայաների թագավորության մայրաքաղաքն էր և Նոր աշխարհի ամենամեծ քաղաքներից մեկը: Այն բնակեցված էր մ.թ. 200-900 թվականներին, բայց հետո լքվեց բնակիչների կողմից: Շնորհիվ նրան, որ այն հիանալի է պահպանվել, շատ բան հաջողվեց իմանալ մայաների կյանքի, մշակույթի, մայաների արքաների և քաղաքակրթության մասին: Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ հասունացել էր մի պահ, երբ քաղաքն այլևս ի զորու չէր կերակրել իր բնակիչներին, և այն աստիճանաբար սկսեց լքվեց և ի վերջո լրիվ դատարկվեց՝ տարիների ընթացքում ավելի ու ավելի ընկղմվելով աճող ջունգլիների սաղարթում: Ենթադրաբար, սակավաթիվ տեղաբնակ հնդկացիներ միշտ էլ իմացել են դրա գոյության մասին՝ դատելով տարիներ շարունակ ժողովրդի մեջ շրջանառվող՝ կորած քաղաքի մասին ասեկոսեներից: Թիկալը հայտնաբերվեց առաջին կազմակերպված արշավի ժամանակ՝ 1848 թվականին, և այն, ինչ գտավ արշավախումբը, հետագայում դարձավ Նոր աշխարհում հայտնաբերված խոշորագույն պատմամշակութային հուշարձաններից մեկը, որտեղ կարելի է տեսնել մինչև 70 մետր բարձրություն ունեցող բուրգեր, արքայական պալատներ, կրոնական համալիրներ և մայաների գնդակախաղի մարզադաշտ: 6. Թիմգադ, Ալժիր  Թիմգադը, կամ ինչպես լատինագետներն են դրան անվանում `Colonia Marciana Ulpia Traiana Thamugadi-ն, իդեալականորեն համապատասխանում է արկածային ֆիլմերից մեզ հայտնի կորած քաղաքների կարծրատիպերին: Այն հիմնադրվել է Հռոմեական կայսրության փառքի գագաթնակետում՝ Տրայան կայսեր օրոք և հաջողությամբ դիմակայել է Հռոմի վայրիվերումներին՝ վերածվելով խոշորագույն առևտրային հանգույցի: 5-րդ դարում լքվելուց հետո այն շուտով վերածվեց քրիստոնեության խոշորագույն կենտրոնի, բայց այն վերջնականապես լքվեց 7-րդ դարում՝ վանդալների կործանարար արշավանքից հետո: Տարիների ընթացքում քաղաքը թաղվեց Սահարա անապատի ավազների տակ և այդպես մնաց մոտ 12 դար շարունակ, մինչև այն չհայտնաբերեցին 1881 թվականին: Այժմ այս քաղաքի փլատակները հարուստ տեղեկություններ են տալիս գիտնականներին Հռոմի աֆրիկյան գավառների կյանքի մասին: Քաղաքի փողոցները կառուցված են իդեալական ճշգրտությամբ, պահպանվել են նաև Տրայան կայսեր պատվին կառուցված կամարը, բաղնիքները, ինչպես նաև Յուպիտերի տաճարը: Ընդ որում, այս տաճարը նույնքան մեծ է, ինչքան Հռոմի պանթեոնում գտնվող Յուպիտերի տաճարը, ինչը ցույց է տալիս քաղաքի` ժամանակին ունեցած կարևորությունը: Ուշագրավ է նաև ֆորումի պատին փորագրված կարգախոսը. «Որս անել, լոգանք ընդունել, խաղալ և ծիծաղել: Սա՛ է կյանքը»: 5. Մաչու Պիկչու, Պերու
Կորած քաղաքների ոչ մի ցուցակ ամբողջական չի կարող լինել առանց Մաչու Պիկչու քաղաքի անվան: Ինկերի այս հինավուրց քաղաքը կառուցվել է Անդերի բարձրադիր հատվածում և բնակեցված է եղել շատ կարճ ժամանակ՝ 1450-1572թթ.: Այն լքվել է Հարավային Ամերիկայի իսպանական նվաճումից հետո: Իսպանացիներին այդպես էլ չի հաջողվել գտնել կորած քաղաքը, իսկ տեղաբնակները նրանց չեն օգնել այդ հարցում, ուստի Մանչու Պիկչուն ի հայտ եկավ միայն 20-րդ դարի սկզբին: Մինչ օրս էլ գիտական աշխարհում շարունակում են վիճել, թե արդյոք Մանչու Պիկչուն սովորական բանակավա՞յր էր, արքայական հանգստավա՞յր, թե՞ կրոնական սրբատեղի: Մեր օրերում դյուրացել է այդ կորած և գտնված քաղաք գնալը. այնտեղ կարելի է հասնել անգամ սովորական ավտոբուսներով և գնացքներով, ինչը առաջ է բերել անհանգստություն, որ այցելուների մեծ քանակը կարող է վնասել պատմամշակութային այս եզակի ժառանգությունը: 4. Մոհենջո-դարո. Պակիստան  Հինդոս գետի ավազանի քաղաքակրթությունը, եգիպտական ու Միջագետքի քաղաքակրթությունների հետ մեկտեղ, հանդիսանում է ամենահին քաղաքակրթություններից մեկը: Այդ քաղաքակրթությունը իր հզորության գագաթնակետին հասավ մ.թ.ա. 2000-ականներին, չնայած որ այդ ժամանակի դրությամբ այն վաղուց արդեն գոյություն ուներ: Գիտություն, գրականություն, առևտուր, արհեստներ, կրոն և գյուղատնտեսություն... Այս ամենը թռիչքային զարգացում էր ապրում, իսկ քաղաքակրթության զարգացվածության առհավատչյան Մոհենջո-դարոն է՝ իր ճշգրիտ փողոցներով և ջրահեռացման համակարգով: Ի տարբերություն այս ցուցակում առկա այլ քաղաքների` այս քաղքում չեն հայտնաբերվել ոչ կրոնական մեծ շինություններ, ոչ էլ արքայական փառահեղ պալատներ: Սա հիմք է տալիս ենթադրելու, որ այս քաղաքակրությունն իր բնույթով էգալիտար էր, չնայած նրան, որ մենք շատ քիչ բան գիտենք այն մարդկանց մասին, ովքեր ապրում էին այս քաղաքում: Հնէաբանական պեղումները ցույց են տվել, որ Մոհենջո-դարոն առնվազն 6 անգամ կործանվել է Հինդոս գետի վարարման արդյունքում, և ամեն անգամ այն վերակառուցվել է նույն տեղում: Թե ի՞նչը բերեց նրան, որ քաղաքը վերջնականապես լքվի մոտավորապես մ.թ.ա. 1800 թվականին, պարզ չէ, սակայն քաղաքը մոռացված էր ընդհուպ մինչև 1922 թվականը: 3. Պետրա, Հորդանան  Պետրայի հայտնաբերումն ինքնին բավականին վիճահարույց է, որովհետև շատերը կասկածի տակ են առնում այն դրույթը, որ այն կորսված էր: Այն լքված էր, բայց գրեթե վստահաբար կարելի է պնդել, որ դրա գոյության մասին քաջատեղյակ էին տեղացի քոչվոր ցեղերը: Ամեն դեպքում, առնվազն արևմտյան գիտության համար այն կորած էր մոտ 1000 տարի: Պետրան մտել է Հռոմեական կայսրության կազմի մեջ մ.թ. 103 թվականին: Անապատում կերտված այս քաղաքը ծաղկում էր, մինչև ավերիչ երկրաշարժը չավիրեց քաղաքի ջրամատակարարման համակարգը: Քանի որ մոտակայքում այն ժամանակ այլ քաղաքներ էլ կային, ապա բնակչությունը որոշեց ջրամատակարարման համակարգը վերականգնելու փոխարեն պարզապես լքել Պետրան և այլ քաղաքներում հաստատվել: Այդ ժամանակվանից ի վեր քաղաքը թողնվեց անապատին, և այն դեպի իրեն էր ձգում միայն հետաքրքրասեր ճանապարհորդներին և դամբարանագողերին: Մեր օրերում այն վեր է ածվել Մերձավոր Արևելքի կարևորագույն հնէաբանական վայրերից մեկի: Քաղաքի բացառիկությունը կայանում է նրանում, որ այն կիսով չափ բաղկացած է սովորական շինություններից, իսկ կիսով չափ էլ՝ ժայռերի մեջ փորված շինություններից: Քաղաքի ճարտարապետական ոճը իրենից ներկայացնում է հունական, հռոմեական և տեղական՝ նաբաթեական ոճերի յուրահատուկ միաձուլում: 2. Տրոյա. Թուրքիա  «Օ՜, մուսա, երգիր Պելևսի որդի Աքիլեսի ցասման մասին...»: Այսպես է սկսվում Հոմերոսի լեգենդար«Իլիականը»՝ արևմտյան գրականության հիմքը հանդիսացող աշխատությունը: Չնայած ոչ ոք երբևիցե կասկածի տակ չի առել «Իլիականի» գրական կարևորությունը, սակայն բավականին երկար ժամանակ Տրոյան համարվում էր նույնքան առասպելական ու մտացածին, որքան Ատլանտիդան: 1871 թվականին Հենրիխ Շլիմանը սկսեց պեղումներ իրականացնել թուրքական Հիսսարլիկ քաղաքի մոտ: Պեղումներն անց էին կացվում «Իլիականի» պատվին կոչված Իլլիում քաղաքի գտնվելու վայրում, բայց երբ հնէաբանները հայտնաբերեցին հսկայական պարիսպենրի հետքեր, որոնք ճիշտ այնպիսին էին, ինչպիսին Հոմերոսն էր նկարագրել, նրանք հասկացան, որ գտել են շատ ավելին, քան Իլլիում քաղաքը: Շարունակելով պեղումները` հնէաբանները հայտնաբերեցին նաև ոսկյա զարդեր, որոնք ներկայացվեցին հետագայում որպես Հեղինեի զարդեր: Այս գանձերը անհայտացան Երկրորդ աշխարհամարտի տարիներին, բայց հետո էլի հայտնվեցին տեսադաշտում՝ Մոսկվայում գտնվող Պուշկինի անվան թանգարանում: Ավելի ուշ անցկացված լայնամասշտաբ պեղումները ցույց տվեցին, որ իրականում քաղաքը շատ ավելի մեծ էր, քան ենթադրում էր, և այն հանգիստ կարող է հավակնել Տրոյան լինելու պատվին: Հնէաբանները բացահայտեցին, որ այն հիմնադրվել է մոտավորապես մ.թ.ա. 3000 թվականին և ոչնչացվել է մի քանի անգամ: Ամեն ոչնչացումից հետո նոր քաղաք է վերակառուցվել՝ հնի փլատակների վրա, և մինչ օրս էլ շարունակվում են բանավեճերը, թե շերտերից կոնկրետ որ մեկում է հույների կողմից ոչնչացված Տրոյան: Ի դեպ, հատկանշական է, որ պարիսպների հաստությունն ու բարձրությունն այնպիսին են, որ այն ժամանակներում առկա ոչ մի պաշարողական տեխնիկա ու հարմարանքներ չէին կարող արդյունավետ օգտագործվել, ինչը ևս մեկ կողմնակի ապացույց է, որ Հոմերոսը չի հորինել Տրոյական ձիու պատմությունը: 1. Պոմպեա և Հերկուլանում, Իտալիա  «Ոմանք այնքան վախեցած էին, որ աղոթում էին, որ մահանան»: Այսպես է գրել Պլինիոս Կրտսերը՝ մ.թ. 779 թվականին տեղի ունեցած Վեզուվիուս հրաբուխի ժայթքման մասին: Նրա հորեղբայր Պլինիուս Ավագը ղեկավարում էր հռոմեական նավատորմը, որը պետք է փրկեր հրաբխի պատճառով ծուղակում հայտնված բնակիչներին: Արդյունքում ավագ Պլինիուսը կործանվեց, ինչպես կործանվեցին Պոմպեան և Հերկուլանումը: Հերկուլանումը թաղվեց հրաբխային մոխրի տակ: Այդ մոխիրը, որը խլեց հազարավոր մարդկային կյանքեր, միևնույն ժամանակ իդեալականապես պահպանեց քաղաքը 1700 հետո ծնված սերունդների համար: Մենք հաճախ կարծում ենք, որ հռոմեացիներն ապրում էին բացառապես սպիտակ մարմարից կառուցված քաղաքներում, մինչդեռ Պոմպեան բացահայտում է շատ բաներում մեզ հասկանալի սովորական հռոմեական քաղաքի տեսքը: Պոմպեայի շենքերի պատերին փորագրված էին քաղաքական կարգախոսներ, օրինակ. «Քվեարկեք Լուցիուս Պոպիդիուս Սաբինուսի օգտին»: Կան անգամ ավելի «պատկերավոր» գրառումներ զուգարանների պատերին...
Քաղաքները դարձան իսկական ոսկու հանք հնէաբանների համար և շատ պոպուլյար այցելության վայր՝ տուրիստների համար: Ի տարբերություն այլ հին քաղաքների` այս քաղաքներում դուք մինչև հիմա կարող եք տեսնել այդ քաղաքի բնակիչներին... Նրանք հավերժ անշարժացել են՝ հրաբխային մոխրի մեջ` դառնալով քարակերտ արձանների պես ֆիգուրներ... |
|
|
| Всего комментариев: 0 | |